Το ΕΔΔΑ θωρακίζει την ελευθερία έκφρασης των δημοσιογράφων

Χειρότερο όμως και από το «κυνηγητό» και την καταδίωξη των ανθρώπων των ΜΜΕ είναι οι καταδικαστικές αποφάσεις των δικαστηρίων, ποινικών και πολιτικών. Είναι θλιβερό αλλά και πραγματικό γεγονός να καταδικάζονται δημοσιογράφοι και εκδότες εφημερίδων γιατί ασκούν κριτική και ελέγχουν πολιτικούς και δημόσια πρόσωπα. Δυστυχώς όμως τα ελληνικά δικαστήρια καταδικάζουν και αρκετές φορές επιβάλουν μεγάλες ποινές φυλάκισης και επιδικάζουν σημαντικά χρηματικά ποσά. Το αποτέλεσμα είναι ο εκφοβισμός των ανθρώπων της δημοσιογραφίας, η οικονομική τους εξόντωση και η δημιουργία κλίματος αποτροπής της βασικής τους δουλειάς, δηλ. του ελέγχου των πολιτικών και των δημόσιων προσώπων. Αυτό όμως αποδυναμώνει τη δημοκρατία, γιατί όταν φοβηθεί η εξαντληθεί ο δημοσιογράφος σημαίνει ότι αδυνατίζει ο έλεγχος και αυξάνεται η αυθαιρεσία.

Υπάρχει όμως και ένα δικαστήριο που αντί να αποδυναμώνει τους ελεγκτές της εξουσίας, τους ενδυναμώνει, τους δικαιώνει και τους αποκαθιστά. Το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) που εδρεύει στο Στρασβούργο μέσω της πάγιας νομολογίας του έχει θωρακίσει με μια σημαντική και συνεχώς διευρυμένη ομπρέλα προστασίας την ελευθερία της έκφρασης των πολιτών και πολύ περισσότερο των δημοσιογράφων. Ετσι μέσω της νομολογίας του (μπορείτε να τη διαπιστώσετε με εύληπτο τρόπο και μεταφρασμένη στα ελληνικό στο νέο blog: www.echrcaselaw.com) διευρύνει τα όρια προστασίας των δημοσιογράφων και τους δίνει το δικαίωμα όταν ασχολούνται με δημόσια πρόσωπα: α) να υπερβάλουν, β) να είναι προκλητικοί, γ) να είναι σκληροί, δ) να χρησιμοποιούν σάτιρα χωρίς όρια και ε) να σοκάρουν. Απαιτεί μόνον αυτά που γράφουν να στηρίζονται σε πραγματική βάση.

Το ΕΔΔΑ κρίνει ότι δεν μπορεί να τιμωρείται ένας δημοσιογράφος με ποινικές κυρώσεις γιατί εκφράζεται ελεύθερα και ασκεί κριτική. Δεν μπορεί να φυλακίζεται κάποιος επειδή εκφράζει κρίσεις, κριτική ή ασκεί έλεγχο. Παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ). Χαρακτηριστικό παράδειγμα ασυμβατότητας ποινικής διάταξης με την ελευθερία της έκφρασης είναι η συκοφαντική δυσφήμηση αλλά και η απλή δυσφήμηση και η εξύβριση. Η ίδια η βάση τους προσβάλλει ευθέως το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης.

Για να γίνει κατανοητό το προστατευτικό εύρος των αποφάσεων του Στρασβούργου σε σχέση με τις ελληνικές καταδικαστικές αποφάσεις εκ μέρους των εγχώριων δικαστηρίων αναφέρω μερικές πολύ χαρακτηριστικές αποφάσεις που μπορούν να σοκάρουν αλλά που δείχνουν την αποφασιστικότητα του ΕΔΔΑ να υπερασπίσει τον «σκύλο» φύλακα της δημοκρατίας, όπως χαρακτηρίζει τον δημοσιογράφο το Στρασβούργο. Εξάλλου δεν είναι τυχαία η επιλογή του «σκύλου» της δημοκρατίας ως έκφραση γιατί υποδηλώνει ότι όπως ο σκύλος φυλάει το σπίτι γαβγίζοντας πολλές φορές ακανόνιστα, δυνατά, ενοχλητικά, επιθετικά, υπερβολικά έτσι και ο δημοσιογράφος με τον φόβο που εκπέμπει με τον έλεγχό του που μπορεί να είναι ασύμμετρος, υπερβολικός ή ενοχλητικός προστατεύει το μοναδικό σπίτι των πολιτών που δεν πρέπει να παραβιαστεί, τη δημοκρατία. Αν φοβίσεις τον δημοσιογράφο η δημοκρατία μπορεί θα διαρρηχθεί και να καταρρεύσει.

1. Ο «καραγκιόζης» δικαστής από τη Χαλκίδα

Στην απόφαση «Κατράμη κατά Ελλάδας» μια δημοσιογράφος από τη Χαλκίδα ανέφερε σε άρθρο της σε τοπικό περιοδικό ότι πταισματοδίκης προέβη σε συγκεκριμένες παραλείψεις που αφορούσαν συγγενή της και τον αποκάλεσε με την ακραία και σκληρή λέξη «καραγκιόζη» και ότι «παραβιάζει τον όρκο του». Τα ελληνικά δικαστήρια καταδίκασαν τη δημοσιογράφο για εξύβριση (μετά μετατροπή από συκοφαντική δυσφήμηση). Το ΕΔΔΑ αποκαθηλώνει στην απόφαση αυτή από το απυρόβλητο της κριτικής τη δικαστική εξουσία και την τοποθετεί στο επίκεντρο του δημόσιου ενδιαφέροντος. Ετσι έκρινε ότι ο δικαστής είναι δημόσιο πρόσωπο ex officio και είναι υποχρεωμένος να ανέχεται σε μεγαλύτερο βαθμό από έναν απλό πολίτη τον έλεγχο και τη κριτική. Θεώρησε ως αξιολογικές κρίσεις τις ανωτέρω «σκληρές» λέξεις που δεν δύνανται να αποδειχτούν, παρά πραγματικά περιστατικά που επιδέχονται απόδειξης. Και αφού διαπιστώνει ότι η κριτική που άσκησε η δημοσιογράφος έχει πραγματική βάση λόγω λαθών του δικαστή, αναφέρει ότι δεν συμβιβάζεται με τη δημοσιογραφική ελευθερία της έκφρασης η επιβολή ποινής φυλάκισης για αδίκημα που διαπράχθηκε διά του Τύπου και καταδίκασε τη χώρα μας.

2. Ο αρχιεπίσκοπος που έκανε έρωτα με τη μητέρα του

Με αφορμή τις δηλώσεις του αρχιεπισκόπου Σλοβακίας στην τηλεόραση κατά της κινηματογραφικής ταινίας «People vs Larry Flynt» που τελικά πέτυχε να την απαγορεύσει, o δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου Martin Klein δημοσίευσε σε περιοδικό άρθρο που επέκρινε τον αρχιεπίσκοπο χρησιμοποιώντας σκληρή φρασεολογία, αποκαλώντας τον «ηλίθιο», ότι αυτός μόνο με τη μητέρα του κάνει έρωτα.

Αναρωτήθηκε στο άρθρο του πως δεν αποχωρούν από το εκκλησίασμα οι έντιμοι καθολικοί αφού ηγείται στην εκκλησία ένας «δράκος». Ο ανωτέρω καταδικάστηκε από τα Σλοβάκικα δικαστήρια για συκοφαντική δυσφήμηση του αρχιεπισκόπου σε ποινή φυλάκισης και χρηματική ποινή. Προσέφυγε ο καταδικασθείς στο ΕΔΔΑ, το οποίο στην απόφασή του Klein κατά Σλοβακίας αποφάνθηκε ομόφωνα ότι παρά το χυδαίο ύφος του άρθρου η ποινική τιμωρία του προσφεύγοντος δεν αντιστοιχούσε σε επιτακτική κοινωνική ανάγκη και ότι η τιμωρητική παρέμβαση στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης του αρθρογράφου δεν ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία», καταδίκασε δε τη Σλοβακία για παραβίαση του άρθρ. 10 της ΕΣΔΑ.

3. Πίνακας με σεξουαλικά παιχνίδια βουλευτή με μέλη του κόμματος και τη μητέρα Τερέζα!

Ο Αυστριακός ζωγράφος Otto Muhl εξέθεσε σε έκθεση ζωγραφικής έναν πίνακά του με τίτλο «Αποκάλυψη» ο οποίος ήταν ένα σατιρικό κολάζ με πολλούς διάσημους ανθρώπους. Μεταξύ αυτών απεικονίζονταν ο πρώην γ.γ. και ένας πρώην πρόεδρος ακροδεξιού κόμματος. Ο πίνακας απεικόνιζε τον πρώτο να πιάνει το αντρικό όργανο του δεύτερου ενώ την ίδια στιγμή αυνανίζονταν από άλλους δύο πολιτικούς του κόμματος οι οποίοι ολοκλήρωναν πάνω στη μητέρα Τερέζα. Ο βουλευτής άσκησε αγωγή κατά του ζωγράφου ζητώντας αποζημίωση για την ηθική βλάβη που υπέστη καθώς θεώρησε ότι υποβιβάζονται οι πολιτικές του θέσεις και δημιουργείται λάθος εντύπωση για τη σεξουαλική του ζωή (ομοφυλοφυλία). Ο ζωγράφος αν και αθωώθηκε πρωτοδίκως καταδικάστηκε τελικά για υπέρβαση των ορίων της καλλιτεχνικής έκφρασης.

Το ΕΔΔΑ δέχτηκε στην απόφασή του για την υπόθεση του Vereinigung Bildender Kunstler Wiener κατά της Αυστρίας ότι η ζωγραφική προστατεύεται στο πλαίσιο του δικαιώματος της έκφρασης και ότι ο τότε βουλευτής απεικονίζεται με έναν εξωφρενικό τρόπο αλλά ο πίνακας ήταν μια γελοιογραφία με σατιρικά στοιχεία. Η σάτιρα κατά το ΕΔΔΑ είναι μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης και κοινωνικής παρατήρησης η οποία από τη φύση της είναι υπερβολική και στρεβλώνει την πραγματικότητα και για τον λόγο αυτό είναι σκόπιμα προκλητική. Ο πίνακας κατά την απόφαση δεν αφορούσε την ιδιωτική ζωή του βουλευτή αλλά την πολιτική του ιδιότητα. Ετσι έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δείχνει μια διαφορετική οδό αντιμετώπισης των δημοσιογράφων και του Τύπου από αυτή των ελληνικών δικαστηρίων που με ευκολία θα έλεγα καταδικάζουν τους δημοσιογράφους αγνοώντας το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Υπάρχει μεγάλη διάσταση απόψεων μεταξύ των δικαστηρίων αυτών. Το ΕΔΔΑ όμως είναι ο τελικός κριτής και το δικαστήριο που όποιος προσφύγει μετά την ολοκλήρωση του κύκλου των ελληνικών δικαστηρίων θα προστατεύσει τόσο την ελευθερία της έκφρασής του όσο και τη δημοκρατία. Προσφύγετε!

*Ο Βασίλης Χειρδάρης είναι ποινικολόγος